Gaugamela Savaşı, MÖ 1 Ekim 331 tarihinde, Büyük İskender komutasındaki Makedon ordusu ile III. Darius komutasındaki Pers İmparatorluğu ordusu arasında gerçekleşmiş, Pers İmparatorluğu'nun yıkılmasına zemin hazırlayan ve İskender'in zaferiyle sonuçlanan önemli bir savaştır. Savaş, günümüzdeki Kuzey Irak'ta, Musul yakınlarındaki Gaugamela ovasında yapılmıştır. Bazı kaynaklarda Arbela Savaşı olarak da anılır, çünkü savaşın ardından İskender, Arbela şehrini ele geçirmiştir.
Büyük İskender, babası II. Philip'in ölümünün ardından Makedonya tahtına geçmiş ve Yunanistan'daki şehir devletlerini de kendi yönetimi altında birleştirerek büyük bir ordu toplamıştır. Amacı, uzun zamandır planlanan ve babası tarafından başlatılan Pers İmparatorluğu'nu fethetmekti. İskender'in Pers seferi, MÖ 334 yılında Granikos Savaşı ile başlamış ve İskender, bu savaşta Pers ordusunu yenerek Anadolu'ya girmiştir. Ardından, MÖ 333 yılında İssos Savaşı'nda III. Darius'u bir kez daha yenmiş ve Pers İmparatorluğu'nun batı bölgelerini ele geçirmiştir.
III. Darius, İskender'in ilerleyişini durdurmak için büyük bir ordu toplamış ve Gaugamela ovasında İskender'i beklemeye başlamıştır. Darius, ordusunu daha geniş bir alana yayarak, İskender'in sayıca az olan ordusunu kuşatmayı planlamıştır.
Makedonya Ordusu: Büyük İskender komutasındaki Makedon ordusu, yaklaşık 47.000 askerden oluşuyordu. Bu ordunun temelini Makedon piyadeleri olan phalanks oluşturuyordu. Ayrıca, Thessalyalı süvariler, Trakya mızraklı piyadeleri ve diğer Yunan şehir devletlerinden gelen askerler de Makedon ordusunda yer alıyordu. İskender'in komutasındaki süvari birlikleri, savaşın kritik anlarında belirleyici rol oynamıştır.
Pers İmparatorluğu Ordusu: III. Darius komutasındaki Pers ordusu, çeşitli kaynaklara göre 100.000 ila 1 milyon arasında değişen sayıda askere sahipti. Pers ordusu, farklı etnik gruplardan ve bölgelerden gelen askerlerden oluşuyordu. Pers piyadeleri, süvarileri, savaş arabaları ve hatta filler de orduya dahil edilmişti. Ancak, Pers ordusunun disiplini ve koordinasyonu, Makedon ordusuna kıyasla daha zayıftı.
Savaş, Makedon ordusunun, Pers ordusunun sol kanadına saldırmasıyla başladı. İskender, süvari birlikleriyle Pers hatlarını yarmayı ve III. Darius'a ulaşmayı hedefliyordu. Pers ordusu, Makedon saldırısını durdurmaya çalıştıysa da, İskender'in liderliğindeki süvari birlikleri, Pers hatlarında gedikler açmayı başardı.
Bu sırada, Pers ordusunun sağ kanadı da Makedon ordusuna saldırmıştı. Ancak, Makedon piyadeleri, Pers saldırılarını başarıyla savuşturdu. İskender, Pers hatlarını yardıktan sonra, III. Darius'un bulunduğu bölgeye doğru ilerlemeye başladı. Darius, İskender'in kendisine yaklaştığını görünce, savaş alanından kaçtı.
Darius'un kaçması, Pers ordusunda büyük bir moral bozukluğuna neden oldu. Pers askerleri, komutanlarının kaçtığını görünce, savaşmayı bırakarak kaçmaya başladılar. Makedon ordusu, bozguna uğrayan Pers ordusunu takip ederek, binlerce Pers askerini öldürdü.
Gaugamela Savaşı, Pers İmparatorluğu'nun sonunu getiren bir dönüm noktası olmuştur. Savaşın ardından, İskender, Pers İmparatorluğu'nun başkentleri olan Babil, Susa ve Persepolis'i ele geçirmiştir. III. Darius, kaçarken kendi adamları tarafından öldürülmüş ve İskender, Pers İmparatorluğu'nun yeni hükümdarı olmuştur.
Gaugamela Savaşı, Büyük İskender'in askeri dehasını ve liderlik yeteneklerini bir kez daha ortaya koymuştur. Savaş, aynı zamanda, Makedon ordusunun, Pers ordusuna kıyasla daha üstün bir taktik ve disipline sahip olduğunu göstermiştir. Savaşın sonuçları, sadece siyasi değil, aynı zamanda kültürel ve ekonomik açıdan da büyük etkiler yaratmıştır. İskender'in fetihleri, Helenistik kültürün yayılmasına ve Doğu ile Batı arasında bir etkileşim sürecinin başlamasına yol açmıştır.